جهانى شدن و تأثیر آن بر ساختار اجتماعى، اقتصادى و کالبدى شهرهاى اسلامى

موضوع کانونى مقاله حاضر تأثیرات جهانى شدن برساختار شهرهاى کشورهاى اسلامى و به طور خاص ساختار اجتماعى، اقتصادى و کالبدى این شهرها است. در این مقاله، بعد از ارائه مقدمه ‏اى در باب فرایند جهانى شدن و ویژگی های آن، تأثیرات این فرایند بر هرکدام از ابعاد فوق مورد بررسى قرار گرفته است. از جمله مهم ترین تأثیرات جهانى شدن برساختار اجتماعى شهرهاى کشورهاى اسلامى که در این مقاله به آن اشاره شده است، جدایى فضاى مقدس (لاهوتى) از فضاى نامقدس (ناسوتى) در شهرهاى اسلامى و در نتیجه از دست رفتن ویژگى انسجام بخشى و وحدت بخشى این شهرها است. تأثیرات جهانى شدن در ساختار اقتصادى کشورهاى اسلامى را مى ‏توان در امورى همچون اقتصاد وابسته، قرار گرفتن در یک رابطه نابرابر مرکز- پیرامون با کلان شهرهاى غربى، اقتصاد تک محصولى، اقتصاد دوگانه و نابرابرى شدید طبقاتى خلاصه نمود. تغییرات ناشى از فرایند جهانى شدن در ساختار کالبدى شهرهاى اسلامى نیز به طور کلى در دو مقوله جداگانه مورد بررسى قرار گرفته است؛ تغییراتى که در محیط و عناصر طبیعى این شهرها بوجود آمده و تغییراتى که در محیط مصنوع و ساخته شده آن ایجاد گردیده است. بنابراین، از نگاه نویسنده، تأثیراتى که جهانى شدن در ساختار شهرهاى اسلامى برجاى گذاشته، عموما تأثیرات ناخوشایندى بوده و در مجموع، این شهرها را، چه به لحاظ اقتصادى و چه به لحاظ اجتماعى و فرهنگى، دچارآسیب ‏هایى جدّى ساخته و آنها را به سمت توسعه ‏اى ناپایدار سوق داده است. اما با این حال، توجه به این مسئله نیز حائز اهمیت است که جهانى شدن فرایندى همه‏ گیر و گریزناپذیر است و هرگز نمى‏ توان راه حل معضلات بوجودآمده در ساختار شهرهاى کشورهاى اسلامى را در انزواطلبى و دورى گزینى از این فرایند جستجو کرد، بلکه باید جهانى شدن شهرها توأم با محلى ماندن جوامع را به عنوان راه حلى ممکن و مطلوب در نظر گرفته و تحقق توسعه پایدار شهرى را در گرو تلفیق این دو مدنظر قرار داد؛ چالشى که تا دستیابى به راهکارهاى اجرایى، همچنان پیش روى سیاست ‏گذاران شهرى خواهد بود.